Luc ten Klooster

De toekomst van een herinnering.

Ik herinner me dat ik eens, het moet minstens 30 jaar of langer geleden zijn, over de Pont Neuf in Parijs liep. Ergens halverwege de brug werd de brede stoep volledig in beslag genomen door minstens acht mensen die bedrijvig heen en weer liepen, er lagen diverse tassen en enkele robuuste koffers op de stoep, er stonden een tafeltje en enkele klapstoeltjes, er stonden lampen op hoge statieven en een parasol, er lagen kabels en nog iets verder stond een grote bestelbus op de stoep geparkeerd. Kortom: er was iets aan de hand.
Heel lang hoefde ik niet te kijken om te ontdekken wat er dan precies gaande was: tegen de brugleuning stond een mooie jongedame geleund in een prachtige lange en zeer opvallende jurk. Ze stond daar quasi nonchalant bevallig te zijn in wat ongetwijfeld haute couture was, terwijl ze naar iets denkbeeldigs keek op het water van de Seine. Twee vrouwen waren druk bezig, de ene om de mooie jurk tot in de perfectie te draperen, de andere met een spuitbus in de hand om enkele wispelturige haren in het kapsel van het model in het gareel te brengen. Op enkele meters afstand stond iemand bij een zware camera op statief aanwijzingen te geven, naast hem stond weer iemand met iets in de hand dat ik herkende als een lichtmeter. Nog een paar meter verder zeulde iemand met een levensgroot reflectiescherm. De jongedame bleef zelf volkomen bewegingloos staan, immers de minste beweging die ze maakte zou weer ongewenste nieuwe plooien en ongewenst losbandige haren teweeg brengen. Ze stond daar overduidelijk omdat er een modefoto voor een ongetwijfeld duur modeblad of modehuis gemaakt moest worden. En die foto moest dus uiteraard perfect zijn.
Het was nog vóórdat het digitale tijdperk losbarstte, dat betekende dat er nog geen photoshop bestond (of dat die trucendoos hooguit nog helemaal in de professioneel onbruikbare kinderschoenen stond). Dergelijke foto's werden toen op tenminste middenformaat dia gemaakt, de fotograaf mocht geen technische miskleunen maken, en ook gemaakte foutjes in de setting en de styling konden niet meer gecorrigeerd worden. Voor de zekerheid werden dan vaak in hoog tempo honderden dia's geschoten om vooral die ene perfecte foto niet te missen en alle over het hoofd geziene imperfecties zonder probleem in de prullenbak te kunnen gooien.
In het kwartiertje dat ik zelf heb staan kijken werd de perfecte foto vast niet gemaakt. Het model veranderde in die tijd twee keer voorzichtig van pose waarna de twee assistentes direct weer in actie kwamen om kleding en haren te corrigeren. Hoe lang ze al bezig waren met de shoot voordat ik langs kwam wandelen en hoelang ze daarna nog door zijn gegaan weet ik niet, maar het illustreerde wel heel duidelijk hoe kostbaar het maken van zo'n foto was. Alles bij elkaar opgeteld (vergeet bijvoorbeeld ook niet alle redactionele voorbereidingen, de reiskosten, het tophonorarium van het model dat God weet waarvandaan ingevlogen was, de kosten van het fotolab, en de redactionele vergadering achteraf over de fotokeuze) denk ik dat er gemakkelijk naast dat tophonorarium voor misschien wel Cindy Crawford, Claudia Schiffer, of Kate Moss een volledig daghonorarium voor tien mensen met die ene foto gemoeid was. En dat waren ook toen beslist geen minimumloontjes, het ging om hooggekwalificeerd personeel. En die foto was misschien voor de cover van Vogue of Harper's Bazaar, wie weet.
Toen die digitale revolutie later echt ging doorzetten werden veel foto-technische zaken wel aanzienlijk vereenvoudigd, kleine foutjes in het beeld of afwijkingen in contrast of kleurtemperatuur lieten zich gemakkelijk corrigeren, in de loop der jaren werd steeds verregaandere manipulatie steeds eenvoudiger. Maar toch zijn dergelijke kwaliteitsfoto's voor de dure glossy's en grote reclamecampagnes van topmerken altijd heel kostbaar gebleven.

Waarom deze herinnering mij nu weer door het hoofd schoot? Een paar dagen geleden kwam ik bij het rondstruinen op social media tussen allerlei fotografie-profielen ook het profiel tegen van een fotokunstenaar die open en eerlijk schreef dat zijn werk helemaal door AI gemaakt werd en dat hij aan zijn programma alleen de tekstuele commando's gaf. Natuurlijk had ik het laatste jaar al veel AI-'fotografie' zien langskomen en had ik zelf uit nieuwsgierigheid ook een keer een eenvoudig AI fotootje laten genereren. Met een resultaat dat heel knullig uitzag, waar duidelijk vanalles aan mankeerde, kortom waar zelfs de kinderschoenen nog te groot voor waren.
Maar de tijd gaat nu razendsnel. Op social media wemelt het nu van de door AI gegenereerde beelden, want iedereen heeft nu wel ergens toegang tot die al of niet gratis programma's. En natuurlijk is het ook leuk speelgoed.
Van Trump-Putin spotfoto's die overduidelijk kunstmatig samengesteld zijn tot anime 'tekeningen' die er (te) perfect uitzien.
Het profiel waar ik nu op gestuit was vertoonde een groot verschil met alles wat ik eerder op dit gebied had gezien: het waren namelijk perfecte beelden, niet zomaar perfect maar van een absolute perfectie in alle opzichten. Beelden van 'modefotografie' met prachtige modellen in de mooiste kledij, zowel 'in de studio' als 'buiten'. Beelden die volkomen natuurlijk oogden en zonder meer op de omslagen van de duurste tijdschriften zouden kunnen staan. Ook compositorisch en qua belichting van het hoogste niveau, beelden die in het verleden alleen maar door een handvol topfotografen gemaakt konden worden met een hele ploeg assistenten en een dag hard werken met een topmodel. Ook inzoomend op de beelden blééf alles perfect en verbluffend echt, ook de modellen waren zeker geen primitieve barbiepoppen meer waar het kunstmatige van afdroop.
En dus dringt met deze slechts in korte tijd bereikte perfectie van AI de vraag zich steeds verder bij mij op: waar gaat dit heen met wat wij 'een beeld' plegen te noemen? Het is volgens mij onvermijdelijk dat de angsten van vormgevers, fotografen en andere beeldmakers bewaarheid gaan worden. Binnen nu en niet meer al te lange tijd zijn zij vrijwel allemaal werkeloos. Bij een duur mode- of cosmeticablad dat gewend was tienduizenden euro's te besteden aan één foto met één topmodel en een topfotograaf met technische aanhang, kan nu kennelijk al één vormgever voldoende zijn. Als hij maar verstand van mode heeft en van het geven van de juiste commando's aan zijn pc. De speciale look van dat bijzondere model dat de herkenbare look van het merk vertegenwoordigt (wat ook de bestaansreden is van die topmodellen die allemaal iets specifieks eigens hebben)? Fluitje van een cent, AI genereert het snel, het kost alleen wat slimme commando's en een hoop CO² (maar spaart ook weer een duur businessclass retourticket over de oceaan uit).
Dit ging overigens alleen maar over fotografie. Wat let mij nog om ook perfecte schilderijen en grootse beeldhouwwerken door AI te laten genereren en met 3D printers te laten printen?
Ik herinner me nog dat mijn fotografie-vakhandelaar ooit in het begin van deze eeuw tegen mij zei: “Digitale fotografie? Die gaat het nooit winnen van de film, die film is al perfect en véél mooier”. Nu hoor ik nog aarzelend: “AI? Die gaat het nooit winnen van de echte fotografie”.
Ik geloof daar geen barst meer van, wat moet ik me nog uitsloven om beelden te maken die AI veel sneller én beter maakt dan ik dat ooit zal kunnen? En de kernvraag is voor mij opnieuw: wat is nog de waarde van een beeld in een wereld die alleen nog maar uit voorbijflitsend beeld lijkt te bestaan?